پروژه کارآفرینی قالیبافی در 44 صفحه ورد قابل ویرایش(جداول pdf)

پروژه کارآفرینی قالیبافی در 44 صفحه ورد قابل ویرایش

- 1 مقدمه :

فرش ایران دارای تاریخی بسیار طولانی است، در ایران از دیرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مکشوفه از گذشتگان گویای آن است که فرشبافی به صورت هنری دستی ، مردمی ، روستایی و عشایری در ایران سابقه بس دراز دارد.



پروفسور «رودنکو» کاشف «فرش پازیریک» معتقد است که قالی مذکور کار مردم ماد یا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. توجه به نقش های مشابه و هم زمان این فرش در ستون های تخت جمشید نیز این نظریه را تایید می نماید. آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است که گفته اند بافت ایران بوده است . برخی مورخان در مورد حمله رومیان به ایران و غارت دستگرد قالی را از جمله غنایمی که در این غارت به دست آورده شده، قید نموده اند و نیز منابع یونانی از قالیهای زربفت ایران یاد کرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی که به تأیید روایات مختلف، دربافت آن به کار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی و صنایع جنبی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فکر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده که گاه با فراغت فکری هنرمندان و محیط مناسبی که برای رشد و شکوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی که بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیکر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است.



عصر مغول یعنی قرن هفتم هجری را می توان دروان بس غم انگیز برای انواع هنر ایرانی دانست و پس از آن قرون دهم و یازدهم هجری را که عصر صفویان است زمان شکوفایی طبع هنری مردم ایران باید به شمار آورد. آغاز دوران صفوی متفارن با رشد بسیاری از هنرهای دستی و توسعه آن در کلیه شئون جامعه بوده است. بسیاری از هنرمندان ایرانی در این دوره ظهور کرده اند که با اغتنام فرصت از آرامش و محیط مساعدی که به وجود آمده عمر گرانبهای خود را بر سر ارتقاء سطح کیفی هنر و صنایع دستی نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه های زیبا و هنرمندانه جایگاه این صنایع به ویژه فرش را به حد اعلاء خود رسانیده اند و نام ایران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهمیت عصر صفویه در اعتلاء هنر ایران و توجهی که در این زمان به صنعت قالیبافی مبذول شده، جا دارد به این عصر و وضعیت هنرمندان و قالیباقی آن مشروح تر بپردازیم.



فرشهای دوران صفویه را می توان متعلق به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب که به"شاه طهماسبی" معروف است و خود مکتبی خاص دارد که به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می کرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات کلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد که تا اواخر قرن 9 هجری در ایران بافته می شد و بعدأ به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شکارگاه متداول شد. دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس که به مکتب " شاه عباسی" معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مکتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچک ترنج/ ب – طرح شکارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .

اینک با توجه به سهولت ایجاد ارتباط بین هنرمندان نقاط مختلف و پیشرفت تکنیک طراحی و نقش پردازی، فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تکامل رفته است، طرحهای محلّی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همکاران خویش کاملاً با خبر می گردند. وسایل کار طراحی پیشرفت نموده و تکنیک جدید به کمک هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تکثیر طرحهای خود اقدام می کنند. بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندرکاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، کرمان، کاشان، اصفهان، اراک ، داد و ستد این کالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است که بازار صادرات فرش های نو و کهنه گرم شده و کارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است. این قالیها به اروپا به ویژه کشور آلمان و آمریکا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی کشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواستشان تشویق و ترغیب می نماید. مجموعه این اقدام طی قرن اخیر در جهت تقویت بنیه اقتصادی کشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمایه در کار طرح و رنگ فرش و سفارشات غیر مسئولانه ایشان به کیفیت این دستباف لطمه وارد ساخته است. عدم نظارت صحیح بر کار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان رقابت کشانده واز سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندرکاران و انجام تقلباتی در مراحل مختلف تهیه موارد اولیه و تولید فرش وا داشته و در نتیجه موجبات سقوط کیفیت و کمیت و گرمی بازار فرش ایران را فراهم نموده است به منظور ایجاد پیوستگی ارتفاء سطح کیفی این دستباف ارزشمند و تداوم تاریخ پرآوازه ی آن هوشیاری و کوششی همه جانبه لازم است که امید است عشق و علاقه عامه مردم به این میراث اجدادی خود آن را در ضمیر کلیه دست اندرکاران بیدار سازد.
6- ذرع و نیم:

این نوع فرش ها عموماً در ابعاد 156×104 سانتی متر تهیه می شوند، بافت این نوع فرش ها بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است لذا با توجه به اندازه ذرع فارسی که 104 سانتیمتر است و اضافه کردن نیم ذرع به آن (156 = 52+104) طول این نوع فرش ها 156 سانتی متر می گردد.
7- ذرع و چارک:

ابعاد این نوع فرش ها عموماً 130×80 سانتی متر می باشند و بافت آنها نیز بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است.
8- پشتی:

به فرش هایی گفته می شود که عرض آنها از 50 تا 80 سانتی متر و طول آنها از 80 تا 120 سانتی متر می باشد و متداولترین اندازه پشتی 90×60 و یا 120×60 سانتی متر می باشد. در نواحی گرگان و بجنورد به نوعی از پشتی ها که پشت آنها گلیم بافی شده است و مانند یک کیسه دردار تهیه شده اند قارچین می گویند.
9- پادری:

این فرش به اندازه پاگرد در ورودی که معمولاً 70×50 است بافته می شوند.


طرح های قالی

طرح های شکسته و گردان قالی

از نظر طراحان و برخی کارشناسان فرش، طرح های قالی به دو شیوه کاملاً متمایز از یکدیگر قابل تقسیم بندی است:

1- شیوه روستایی (طرح های شکسته یا هندسی)

2- شیوه شهری (طرح های گردان یا منحنی)

در بعضی طرح ها این دو شیوه با یکدیگر آمیخته شده و شیوه ی تقریباً تلفیقی را با نام طرح شکسته گردان به وجود آورده که به توضیح هر یک می پردازیم:
طرح های شکسته: (روستایی یا هندسی)

این طرح ها که سه خط افقی، قائم و مایل را شامل می شوند، جزء ابتدایی ترین و قدیمی ترین طرح هایی هستند که به ذهن هنرمندانِ طراح راه یافته است.

خط افقی شامل یک ردیف گره است که پهلو به پهلوی هم قرار می گیرد.

خط عمودی (یا قائم ) مشتمل بر یک ردیف گره است که بالای دیگری به روی یک جفت تار یا چله بسته می شود.

خط اریب (مایل) نیز که یک ردیف گره را شامل می شود، به تناوب یکی در بالا و یکی در کنار قرار می گیرد و یک زاویه 45 درجه را تشکیل می دهد.

نقشه های شکسته به واسطه سادگی مورد توجه بسیاری از روستاییان است. اما هنوز در آسیای میانه، ترکیه، قفقاز و ایلات و عشایر ایران کاربرد فراوان دارد. شاید یکی از دلایل گرایش روستاییان به این گونه طرح ها این باشد که از طرح های شکسته، بدون ترسیم بر روی کاغذ نیز می توان استفاده کرد و به مهارت بسیار، نیاز نیست. در صورتی که طرح های گردان حتماً باید بر روی کاغذ رسم شود، تا بتوان از آن استفاده کرد.
طرح های گردان: (شهری یا منحنی)

طرح های گردان با کمک گرفتن از خطوط منحنی به وجود می آیند. این نقش ها از ابتدای قرن نهم بسیار مورد توجه قرار گرفته اند، با استفاده از گل و بته ها و شاخه های دوار ساده و ابتدایی، به سرعت مراحل تکامل را پیموده اند. ایجاد نقش های گردان تنها توسط طراحان ماهر و بر روی کاغذهای نقشه کشی میسر است و بافنده نیز برای خواندن نقشه و بافت آن، باید از مهارت ویژه ای بهره مند باشد. امروزه کاغذهای طراحی در اندازه های گوناگون کار نقشه پردازی طرح های گردان را بسیار آسان کرده است.

واحد نقشه، ورقی است شطرنجی که در اندازه های مختلف به خانه های مربع شکل کوچکی تقسیم شده است، هر مربع نیز به نوبه خود به مربع هایی بسیار کوچک (هر ضلع 10 خانه، جمعاً 100 خانه) تقسیم شده اند. هر خانه کوچک نشان دهنده یک جفت تار، یا یک گره است.

اوراق نقشه در طول نزدیک به یک قرن مراحل مختلفی را طی کرده تا به شکل امروزی برای همگان مورد استفاده قرار گرفته است. تا دوران انقلاب مشروطیت و رواج صنعت چاپ، همه نقشه ها را با دست خط کشی می کردند و بیشتر مرسوم بود که اول نقاش، نقشه دلخواه را نقاشی می کرد و بعد کسی که کارش جدول بندی بود خط های عمودی و افقی را با مرکب و به اندازه دلخواه – به نسبت ریزبافی قالی – روی صفحه نقاشی ترسیم می کرد و چهارخانه های هر گروه و هر رنگ را در می آورد. این شیوه برای نقاش آسان تر و برای بافنده دشوارتر بود، چرا که خط کش و چهارخانه سازی پس از نقاشی، گاه موجب می شد یک گره در دو چهارخانه جا گیرد – نیم گره در یک چهارخانه و نیم دیگر در چهار خانه دیگر – و بافنده به دشواری می توانست با این نقشه ی نامیزان کار کند. از این رو و از همان ابتدای کار استادان و هنرمندان سبک «نقطه زنی» را ابداع کردند. اساس این سبک بر آن بود که روی کاغذ شطرنجی ترسیم شده، هر گره را بی کم و کاست و بی آنکه یک چهارخانه میان دو گره مشترک باشد، به صورت یک نقطه رنگی در چهارخانه ها جای می دهند. رواج این شیوه کار بافندگی را آسان تر و دقیق تر و وسیع تر کرد، هر چند که نقطه زنی برای نقاش بسیار دشوار بود. شاید همین دشواری کار سبب شد که همه نقاشان خود را مرد این میدان نیافتند و شیوه ی دیگری که کار نقاشی را آسان تر می کرد و به سبک «دوره گیری» معروف است، پدید آوردند.

گزارش مختصر بازدید از واحد ها تولیدی با خدماتی مرتبط با موضوع پروژه :

بازدید از کارگاه فرشبافی صنعتی رستمی ( شهرک لیا – خیابان امام خمینی )

در این بازدید به بررسی طرح های قالیبافی در حال اجرا در این کارگاه پرداختیم و دارهای قالی و روش های استفاده از آن را مورد بررسی قرار دادیم و با ابعاد و نوع ساخت آنها آشنا شدیم و با انواع گره در انواع فرشنها نیز آشنا شدیم ، این بازدید برای آشنایی با این طرح بسیار مفید بود و مطالعات مشاهده ای ما در این مرکز ما را با بسیار موارد و نکات فنی آشنا نمود .



جنبه های ابتکاری بودن و خلاقیت به کار رفته شده :

فرش یکی از کالاهایی است که ابتکار و نوآوری در آن در یک قالب خاص می تواند باشد ، طرح و رنگ مدل ، این سه از عوامل موثر در انتخاب و شهرت فرش هستند ، به عنوان مثال فرشهای ترکمن در ایران به دلیل نوع بافت و ترکیب رنگ شهرت فراوانی دارند ، پس استفاده از یک طرح و رنگ خاص و متنوع که بتواند دید بازار را به خو.د جلب کند و در عین حال منطبق با سلیقه مردم باشد می تواند یک ایده خوب برای کسب موفقیت باشد .